ذهن جنایتکار شهر در رمان ایرانی - وبلاگ نیک دل

به گزارش وبلاگ نیک دل، تنها ژانر بزرگ ادبی که بعد از اختراع رسانه های چاپی توانسته سیطره ای بی تزلزل داشته باشد رمان است.

وبلاگ نیک دل - محمد ناصر احدی: رمان پدیده ای مدرن است که بارها تمرکزش را بر شهر ـ به عنوان اصلی ترین صحنه نمایش زندگی بورژوازی که شاهد تماشایی ترین و پویاترین رشد در دوره مدرن بوده ـ قرار داده است. اغلب تمرکزها بر این موضوع گسترده، به نحوی، در این باره است که واقعیت های مادی چطور در رمان به تصویر کشیده شده است. با خواندن یک رمان چه چیزهایی درباره مکان ها و فضاهای مختلف شهر، روابط طبقاتی، تحرک اجتماعی، سازوکارهای قدرت و مناسبات مالی زندگی شهری می آموزیم؟ رمان ایرانی نیز، از بدو تولدش، به شهر پرداخته و شهر را بستری برای روایت ماجراهایی قرار داده که تنها در شهر امکان رقم خوردنشان وجود داشته است. شهر انسان خاص خود را، با همه افکار، نیازها، آرزوها، خوشی ها، دردها و رنج هایش، می پروراند و شبکه ای وسیع از ارتباطات را شکل می دهد که رمان نویس از همه اینها به مثابه ماده اولیه داستانش بهره می برد؛

ماده ای که خام نیست و اتفاقاً گاهی چنان وَرزخورده است که فقط ذهن هوشیاری می طلبد که گردوغبار شهر را از آن بروبد و به سیمای جلایافته آن در کالبد داستان جان دهد. شهر پدیده ای فرهنگی، اجتماعی و مالی است که در حافظه جمعی آدم ها منزل می نماید و به قول فیلسوف و جامعه شناس فرانسوی، موریس هولباخ: حافظه جمعی اساساً نوعی بازسازی گذشته است که تصویر وقایع قدیمی را با باورها و نیازهای معنوی زمان حاضر سازگار می نماید. این بازسازی گذشته، رخت هویت متحد را تن ساکنان شهر می نماید و همین پیوستگی و اتحاد به مؤلفه ای مهم بدل می گردد که رمان نویس را به واکنش به آن فرامی خواند. ارتباط شهر و رمان، در نظر اول، شاید بسیار ملال آور جلوه کند، اما واقعیت های بنیادینی که با مطالعه رمان درباره شهر، به خصوص شهر تهران، بر خواننده آشکار می گردد، ارزش تدقیق و کندوکاو در این موضوع را دارد.

انجمن صنفی داستان نویسان استان تهران و اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، با درک اهمیت رابطه شهر و رمان، اقدام به برگزاری سلسله نشست های رمان و شهر نموده اند. نخستین نشست از سلسله نشست های رمان و شهر با عنوان دگرگونی ذهنیت شهری در رمان روز سه شنبه، 14 آبان ماه در سالن آسمان مجموعه ایوان شمس برگزار گردید. در این نشست سیدمحسن حبیبی استاد رشته شهرسازی، سید ابوالحسن ریاضی استاد رشته جغرافیای انسانی و برنامه ریزی شهری و حسین سناپور داستان نویس، حضور داشتند و جنبه های مختلف رابطه شهر و رمان را تحلیل کردند. در ابتدا و به عنوان مقدمه ای کوتاه، سید ابوالحسن ریاضی که ریاست این پنل را بر عهده داشت، ایده اصلی این نشست ها را مدیون محسن گودرزی و گروهی از همکاران وی دانست که بنا بر یافته های پیمایش های اجتماعی ای که انجام داده اند، متوجه نوعی گسیختگی اجتماعی شده اند. به اعتقاد ریاضی، از آنجا که داستان نویسان ضمیر ناخودآگاه جمعی را بازتاب می دهند، ادبیات داستانی می تواند بازتاب این وضع باشد. پس از وی، حسین سناپور نیز در سخنانی کوتاه گفت: شاید چنین جلساتی بتواند هم داستان نویسان و هم متخصصان و استادان رشته های علوم انسانی را متوجه نکاتی کند که پیش از این به آنها توجه نداشته اند. در ادامه، مشروح سخنان هریک از سخنرانان آمده است.

• اسطوره پلیدی و پلشتی تهران

سیدمحسن حبیبی سخنان خود را با عنوان خاطره، گسیختگی و حیات شهری؛ سیر تحولات مضامین شهری در رمان چنین آغاز کرد: به عنوان یک شهرساز که رمان می خواند، برایم جالب بود با کسانی که به رابطه شهر و رمان فکر می نمایند گفتگو کنم. سؤال اصلی من این است که شهر چگونه در داستان تعریف می گردد و داستان چگونه شهر را تعریف می نماید؟ از زمانی که رمان به عنوان پدیده ای نو شکل گرفته، چه در جهان و چه در ایران، شهر همیشه در آن حضور داشته است. سؤال دیگر من این است که خاطره شهر چطور در داستان های بلند بازخوانی می گردد و چگونه با دگرگونی شهر این خاطره گسیخته می گردد؟ چگونه شهر مکان هایش را از یاد می برد و به تبع آن، شهفرایندان هم دیگر آن مکان ها را نمی بینند؟ در داستان ها می توانیم این گسیختگی و این از یاد بردن و به یاد آوردن را ببینیم. زندگی شهری به انحای مختلف در داستان های نویسندگان تبلور پیدا می نماید.

وی در ادامه اضافه کرد: حضور شهر، خیابان و فضای شهری در ادبیات امری مدرن است و در جهان پیشامدرن چنین چیزی نداریم. در جهان مدرن می توانیم، در طول زمان، تعریف متفاوتی را از مکان و زمان ببینیم که در داستان ها بروز عینی پیدا نموده است. در جهان پیشامدرن، زمان مستدیر و دایره ای شکل است و گذشته و آینده وجود ندارد، درحالی که در جهان مدرن زمان خطی می گردد و خاطره معنا می یابد. خاطره به حال آوردن زمان گذشته است. حضور خاطره، هم به مکان معنی می دهد و هم فضای شهری را بازسازی می نماید.

حبیبی در ادامه با اشاره به اینکه مکان های شهری در رمان های مدرن بیشتر با کالبد تعریف می گردد، ابراز کرد: جهان مدرن آرام آرام با دوره ناصری و به شکل جدی تر با انقلاب مشروطه آغاز می گردد و بعد می بینیم که این فضاها چطور در نقاشی های صنیع الملک و دیگران چهره عوض می نماید. پس ازآن، از 1300 به بعد که مدرنیسم ایرانی شکل می گیرد، شهر در داستان ها و تصنیف ها حضوری جدی پیدا می نماید. در جهان هم رمان های شهری داشته ایم که از دیکنز آغاز می گردد و با بالزاک، ویکتور هوگو، امیل زولا و بنیامین ادامه پیدا می نماید و همین طور جلو می آید. در این داستان ها، هم از سرمستی ها و هم از پلیدی های شهر صحبت می گردد. در ایران هم، از همان اولین برخوردها، چه در آثار مستشرقین و چه در آثار نویسندگان ایرانی، شهر بسیار جدی تعریف شده است. خاطرات معتمدالدوله یکی از زیباترین آثاری است که می گردد راجع به آغاز مدرنیته ایرانی مطالعه کرد یا کتاب حاج سیاح یا حاج زین الدین و دیگرانی که درباره شهر قلم زده اند.

فضاهای جدید شهری باعث رفتارها و هنجارهایی می گردد که این رفتارها و هنجارها در موسیقی و متون داستانی ما پیدا می گردد. به این ترتیب، مفهوم خیابان دگرگون می گردد و تصوری که از مفهوم خیابان در دوران پیشامدرن داشتیم کاملاً به هم می ریزد و مفهوم جدیدی از خیابان، میدان و فضای شهری شکل می گیرد. برای نمونه، میدان توپخانه و میدان بهارستان 2 میدانی هستند که یکی بسیار رسمی و جدی است و یکی محل طغیان های مردمی.

این استاد دانشگاه بحث خود را با اشاره به رمان نویسان و پاورقی نویسانی که از تهران نوشته اند پی گرفت و گفت: مشفق کاظمی در تهران مخوف اسطوره تهران را بر پلشتی و پلیدی می گذارد. صادق راهنمایی در داستان هایش به شهر نگاه می نماید و شهر به تدریج در خاطره مردم جای می گیرد. بزرگ علوی مدرنیزاسیون از بالا را نقد و رد می نماید. همین طور محمد حجازی که به نوعی در آثارش با خانه و خیابان بازی می نماید. یا کریم کشاورز که از اولین دگردیسی ها و دگرگونی های رفتارها و هنجارهای شهری خبر می دهد. پاورقی نویسان هم که انبوهی داستان نوشته اند، هنجارهای خلاف آمد را تعریف می نمایند و سعی در نشان دادن زندگی شهری دارند.

این نویسندگان از خاطره جمعی شهر صحبت می نمایند. در سال های دهه 20 حیات سیاسی شهر هم وارد داستان می گردد، ولی تلخ نویسی از شهر ادامه دارد. درواقع شهر، خیابان و فضای شهری محملی می گردد برای پلیدی و پلشتی. در دهه 30، شهر با تلخی ها و خوشی ها جلو می آید، اما این یأس و تلخ نویسی از شهر ادامه دارد. در دهه های 40 و 50 کسانی که از شهر حکایت می نمایند به حیات مدنی شهر می پردازند، بااین حال تلخ نویسی همچنان وجود دارد. مثلاً دل کور اسماعیل فصیح که توصیف زیبایی از فضای شهری می نماید، همچنان اسطوره پلیدی و پلشتی شهر را همراه دارد. انقطاع و گسست نه فقط در کالبد شهر بلکه در بازخوانی شهر و در این اسطوره پلیدی و پلشتی تکرار می گردد.

در سال های 80 و 90 بسیار درباره شهر نوشته شده و گسست رفتارها و هنجارها کاملاً منعکس شده است. در داستان های این دو دهه شهر کم کم غایب و کم رنگ می گردد و رویدادها جان می گیرد. در این دو دهه اخیر هم تلخ نویسی در همه داستان ها هست. چطور در یک سده تلخ نویسی راجع به شهر جریان دارد؟ حال سؤال این است که نگاه تلخ به شهر در سال های سرانجامی قرن و پس از آن هم وجود خواهد داشت؟ جواب مثبت است و باید گفت این نوع نگاه ادامه خواهد داشت. در خلال داستان های آغاز سده، با وجود پلشتی، نوعی رویای شهر (یوتوپیا) وجود داشت ولی امروزه بیشتر کابوسِ شهر (دیستوپیا) در داستان ها مطرح می گردد. در ابتدای قرن به امید و در سرانجام سده به ناامیدی می رسیم. حضور شهر، خیابان و فضای شهری در ادبیات امری مدرن است و در جهان پیشامدرن چنین چیزی نداریم. در جهان مدرن می توانیم، در طول زمان، تعریف متفاوتی را از مکان و زمان ببینیم که در داستان ها بروز عینی پیدا نموده است

• برجسته شدن تهران در رمان 2 دهه اخیر

حسین سناپور که عنوان سخنرانی اش شهر و رمان امروز بود، صحبت هایش را با اشاره به گسترش داستان نویسی در سال های اخیر آغاز کرد و گفت: گسترش داستان نویسی حتی مخالفانی پیدا نموده که چرا این قدر داستان نویس و داستان داریم. یکی از طلیعه های این گسترش در تنوع انواع داستان است. شهر و به طور اخص شهر تهران در رمان های 2 دهه اخیر بسیار برجسته تر از سابق تصویر شده است. البته نویسندگان شهرستانی کمتر به شهرهایشان پرداخته اند و نویسندگانی مثل علی خدایی که درباره زادگاهش، اصفهان، می نویسد زیاد نیستند.

سناپور در ادامه از نویسندگانی نام برد که در 2 دهه اخیر در آثارشان به تهران پرداخته اند: امیرحسن چهلتن که البته داستان هایش با تاریخ آمیخته است، نیمه غایب خودم، زویا پیرزاد با عادت می کنیم، فریبا وفی با پرنده من، محمدحسن شهسواری با شب ممکن، مهسا محبعلی با نگران نباش، سارا سالار با احتمالاً گم شده ام، سینا دادخواه با یوسف آباد، خیابان سی وسوم، آراز بارسقیان با یکشنبه، دوشنبه و پل، امیرحسین خورشیدفر با تهرانی ها، امیرحسین شربیانی با طلابازی، رضا امیرخانی با رَهِش، محمد زارعی با خدایان شهری و اشباح پرسه زننده، گلرنگ رنجبر با کِی از این چرخ وفلک پیاده می شوم؟ ، کاوه فولادی نسب با ساعت هشت و چهل وچهار، مهدی افروزمنش با تاول و سالتو، مهدی اسدزاده با قوچ، پژمان تیمورتاش با قبل از مردن چشمات رو ببند و... که طبعاً هرکدام از این رمان نویسان از زاویه ای با تهران برخورد نموده اند؛ بعضی سراغ گمشدگی، بعضی دیگر تک افتادگی، بعضی خاطرات تهران و گروهی تصویر ویران شهری از تهران رفته اند.

به هر حال، در 2دهه اخیر، نویسندگان دارند به خود تهران واکنش نشان می دهند. متأسفانه، بیشتر رمان نویسی ما در تهران متمرکز شده و از نویسندگان سایر شهرها زیاد کتاب نمی بینیم. اغلب نویسندگان این دو دهه اخیر بچه های تهران هستند و مثل نویسندگان نسل های قبل همچون هوشنگ گلشیری، محمود دولت آبادی و احمد محمود نیستند که متولد تهران نبوده اند و بعدها ساکن تهران شدند. شاید به همین دلیل هم عکس العمل آن چنانی از آنها، حداقل در کارهای معروفشان، نسبت به تهران ندیده ایم.

وی در ادامه اضافه کرد: غیر از دهه های 10 و 20، تا اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80، چیزی که بیشتر در رمان ها دیده می گردد، تاریخ است. حداقل در رمان های مشهور، یا شخصیت ها از طبقات مختلف اند و رودرروی هم قرار داده می شوند و یا با حکومت درگیرند و به نحوی در این رمان ها قدرت موضوع بسیاری مهمی است. ارجاعات تاریخی در این کارها زیاد است یا بازه زمانی زیادی را دربرمی گیرند، درحالی که طول زمانی رمان های متأخر کوتاه است و گاهی یک روز یا گاهی یک هفته است. درواقع این رمان ها تاریخ مند نمی شوند و نگاهشان تاریخی نیست. در آثار نسل های پیشین، چیزی که نقش پررنگی دارد تاریخ است نه جغرافیا و نه شهر. شخصیت های داستان های آنها در شهر پرسه نمی زنند و نهایتا از این خانه به آن خانه می فرایند.

تا دهه80، نویسنده ها درگیر شهر نیستند و جغرافیا مسئله شان نیست. در دهه70، مخصوصا نویسندگان زن مثل زویا پیرزاد و فریبا وفی، مناسبات شهری بسیار در کارهایشان پررنگ است، هرچند به پررنگی نویسندگان اخیر نیست. داستان هایی که نویسندگان زن می نوشتند، بیشتر در خانه و آپارتمان می گذشت و حتی گاهی به تمسخر رمان های آپارتمانی نامیده می شدند. در این داستان ها روابط شهری و مسائل خانوادگی حاکم است نه اینکه خود شهر برجسته گردد.

سناپور 2 مقطع دهه های20 و 30 و دهه های80 و 90 را مقاطعی ارزیابی کرد که نوشتن از تهران در این دوران رواج داشته است و درباره علت این موضوع گفت: در دهه های 20 و 30، با روی کار آمدن رضاخان، تهران بسیار بزرگ و دارای خیابان کشی و فضای شهری شد و دیوان سالاری رشد کرد. در این سال ها نویسندگان به شهر توجه دارند و نشانه ای ترین رمان این دو دهه نیز رمان تهران مخوف است. در 2 دهه اخیر هم، از زمان کرباسچی و به خصوص در دوره قالیباف، آدم ها با شهری روبرو هستند که بسیار تغییر نموده و مناسبات جدیدی در آن به وجود آمده است. نویسنده ها به این تغییرات واکنش نشان می دهند و جنبه هایی از این تغییرات را می بینند که خیلی مثبت نیست.

در آخر، این نویسنده مهم ترین موتیف های رمان های 2 دهه اخیر درباره تهران را چنین برشمرد: تک افتادگی، یعنی شخصیت ها تنها هستند یا تنها زندگی می نمایند؛ گمشدگی، یعنی شخصیت ها بعضی گوشه های شهر را نمی شناسند یا خودشان را در شهر گم می نمایند؛ غم فقدان یا نوستالژی به معنای رؤیاسازی با گذشته های مکان ها؛ ویران شهر یا تم آخرالزمانی به معنای تصویر ویرانه دادن از شهر یا ارائه تصویر ویرانی و در نهایت محله ای شدن رمان ها که یک محله حکم پناهگاه را می یابد و اگر شخصیت ها از آن محله خارج شوند و به مکانی دیگری در شهر بفرایند، آن را نمی شناسند یا احساس ناامنی می نمایند.

در آثار نسل های پیشین، چیزی که نقش پررنگی دارد تاریخ است نه جغرافیا و نه شهر. شخصیت های داستان های آنها در شهر پرسه نمی زنند و نهایتا از این خانه به آن خانه می فرایند. تا دهه80، نویسنده ها درگیر شهر نیستند و جغرافیا مسئله شان نیست

• تهران مخوف

سیدابوالحسن ریاضی سخنرانی خود را با موضوع ذهن جنایتکار تهران چنین آغاز کرد: زمانی متوجه شدم که بسیاری از شخصیت های رمان ها سعی در قتل دارند و این کارآ نقدر بدیهی است که خواننده هم از این قضیه تعجب نمی نماید و به راحتی آن را می پذیرد. بعد این سؤال برایم ایجاد شد که گرایش به قتل پدیده ای مرسوم در رمان های ماست؟ این سؤال را به عنوان فرضیه در نظر گرفتم و به آنالیز رمان های مختلف پرداختم. ابتدا، سراغ داستان های جنایی ـ پلیسی رفتم، اما دیدم طبیعت این ژانر این است که با چنین موضوعی سروکار داشته باشد. بعد بعضی داستان های غیرجنایی را به صورت تصادفی مطالعه کردم و متوجه شدم که می گردد روی این فرضیه کار کرد.

• این استاد دانشگاه متنی را به توضیح زیر به عنوان مقدمه بحث قرائت کرد:

در حوزه ادبیات پلیسی- جنایی، همزمانی این ژانر را با پیدایی کلانشهرها می توان مشاهده کرد. سرآرتور کانن دویل با داستان های مشهور شرلوک هولمز، بنیاد نگرشی را گذاشت که شهر را دستمایه جنایات سازماندهی شده می دانست؛ جنایاتی که روش کشف جنایتکار، پیچیده و مبتنی بر دانش و هوش فرابشری است. گویی کارآگاهی چیزی است که هر مرد و زنی برای فهم و درک خیابان باید بداند. ساکنان شهر مدرن به نحو فزاینده ای باید یک قلمرو پیچیده را می فهمیدند؛ کلیتی جدید که به نحو تناقض آمیزی با پیشامدهای ناهمگن و در ظاهر غیرمرتبط، همزمان بود. داستان جنایی به عنوان ابزاری برای شکل دادن به این حوزه شهری... عمل کرد. اما به راستی چرا چنین دال و مدلولی باید وجود داشته باشد؟

کلانشهر با گسترش ابعاد خود، تصویر یکپارچه شهر را از شهفرایند می گیرد و این از زاویه ای به معنی فقدان شناخت کامل و به عبارتی ابهام و تاریکی در عناصر شهری است. شهفرایندان با ورود به نواحی مختلف کلانشهری، با پدیده هایی روبه رو می شوند که هیچ شناختی از آن ندارند؛ محلات غریبه، انسان های ناآشنا، روابط مجهول و گیج نماینده و ... بدین ترتیب نفس ناآگاهی با خود ترس را به همراه دارد. انسان کلانشهری تنها در محدوده هایی کوچک احساس امنیت می نماید و همچنین با گروه هایی کوچک از افراد احساس پیوند و یگانگی دارد. کلانشهر جایی است که حتی مفهوم همسایگی نیز در آن از میان رفته است؛ روابطی سرد و با فاصله که گاه مرگ صاحبخانه مجاور تنها پس از فساد جسد آشکار می گردد. اینگونه است که خانه ها نیز در کلانشهر تبدیل به سلول هایی می شوند که آدم ها را در خود حبس نموده اند و زندانبانانی نامرئی چنانکه سراسربین بنتام فوکو تصویر نموده، همه را از هرگونه ارتباطی با دیگری منع می نمایند.

شاخصه دیگر کلانشهر که ناشی از ابعاد فضایی و کثرت جمعیت است، بی چهرگی است. کلانشهر هر شهفرایندی را تبدیل به صورتی فاقد تشخص و غیرقابل شناسایی می نماید. در خیابان ها، پارک ها، پیاده روها، ایستگاه های اتوبوس و مترو هیچ کس، هیچ تشخص و تعینی ندارد. همه، صورت هایی بی روح و فاقد وجه ممیزه برای یکدیگرند. این ویژگی است که باعث شکل گیری بعضی از عقده ها و همچنین آشکار شدن و بیرون ریختن عقده های سرکوفته فردی می گردد. وقتی فرد چهره ای برای شناخته شدن ندارد، وسوسه گناه و جنایت به آسانی امکان ظهور و بروز می یابد.

اینگونه است که بسیاری از جنایتکاران زنجیره ای پس از بازداشت و دستگیری، موجب حیرت و شگفتی آشنایان و دوستان و حتی خانواده خود می شوند، زیرا در جغرافیایی دیگر و تاریخی متفاوت و خارج از دایره محدوده افرادی که برایشان دارای چهره و هویت هستند، این امکان را می یابند تا دست به هرگونه جنایت غیرقابل تصوری بزنند. به دیگر سخن، این کلانشهر است که با بی چهره کردن افراد و بی هویت کردن یا مبهم کردن فضاها، قاتل و مقتول، مجرم یا جرم دیده را رودرروی یکدیگر قرار می دهد. بی چهرگی، گستردگی شهر و کثرت جمعیت، ظرفیتی است که جنایت کردن و پنهان شدن را ممکن ساخته است.

ویژگی دیگر کلانشهر، کنترل و سرکوب است. چنانکه زیمل اشاره نموده است نهاد روانشناختی انسان نوع کلانشهری، در شدت یافتن تحریکات عصبی است. تهدیدات بیرونی و ضرورت محافظت از آن، وضعیتی است که انسانِ کلانشهری را در فشاری دائمی قرار می دهد؛ وضعیتی دوگانه که همزمان تهدیدگر و تهدیدشونده است. زیمل به چرخه تسهیل طردانگیزش و نشانه های غریزی و عقل گریز در برابر پذیرش زندگی قراردادی دقیق و عام اشاره دارد. او اینگونه نفرت عمیق نیچه و راسکین را از کلانشهر توجیه می نماید. بدیهی است چنین چالش روزمره ای در ذات و سرشت خود امکان طغیان و گریزی بیمارگونه را نیز به همراه دارد. دلزدگی ناشی از تحریکات عصبی و لذت جویی مدام، عاملی است که واکنش های خشونت را به همراه دارد. دیالکتیک چنین وضعیتی به گونه ای درونی منشأ شکل گیری ذهنیت جنایتکارِ کلانشهری است.

زیمل از زاویه ای دیگر نیز به روابط همسایگی نگریسته که در موضوع بحث قابل تأمل و توجه است. او یکی از ویژگی های زندگی کلانشهری را احتیاط می نامد. این ویژگی که اغلب از شهفرایندان، تصویری سرد و بی ترحم جلوه گر می سازد که حاصل آن نه احتیاط و بی اعتمادی که انزجار است؛ نوعی بیگانگی و طرد دوجانبه که به سهولت قابلیت جنگ و نفرت را در خود دارد. از این منظر می توان بخشی از طراحی های رذیلانه ذهنی فردی خود را درباره همسایه ای که اتومبیل خود را پارک می نماید، در را محکم می کوبد، صدای موسیقی خود را بلند می نماید و... توجیه کرد. انزجاری خفیف ولی دائمی که اگرچه شاید منجر به اقدامی عملی نگردد، اما کنشی ذهنی و البته پیوسته از خشم و تخریب و نابودی فرد خاطی از دیدگاه ما را سازماندهی می نماید.

با این رویکرد، تهران به عنوان کلانشهر، وضعیتی به مراتب پیچیده تر از بعضی کلانشهرهای اروپایی دارد. ناخوانایی فضاهای شهری، بی نظمی و آشفتگی محیطی، فقدان انتظام های مرسوم مدیریتی، شتاب سرسام آور رشد و توسعه عمودی و افقی شهر، حاشیه های پرمسئله و از همه مهم تر تداخل حاشیه بر متن در بسیاری از نقاط شهری... مجموعه ای از ترس های موهوم و البته واقعی را در تهران ایجاد نموده است. اینکه احساس ناامنی از فقدان اهمیت در تهران بیشتر است، بیانگر این بخش از آشفتگی و صدالبته انبوهی از جنایات و ذهن های جنایتکاری می گردد که در جهان واقع هر روز صفحه حوادث روزنامه ها را از خود آکنده می سازد. کلانشهر با گسترش ابعاد خود، تصویر یکپارچه شهر را از شهفرایند می گیرد و این از زاویه ای به معنی فقدان شناخت کامل و به عبارتی ابهام و تاریکی در عناصر شهری است

پس از آن، ریاضی به آنالیز 7رمان متأخر ایرانی پرداخت و با تأکید بر اینکه مدخل ورودی هر رمان بسیار مهم است، گفت: درون مایه رمان خدایان شهری و اشباح پرسه زننده مرگ است و در این رمان زنجیره ای از مرگ ها اتفاق می افتد که چیز عجیبی ندارند، اما آنچه این مرگ ها را پیش می برد و توجیه می نماید، تهران است. ترکیب اسطوره های کهن ایران باستان، واقعیت و کابوس از ویژگی های این رمان است. در این داستان، همان قدر که کوچه پسکوچه های قدیمی تهران وهمناک است، اتوبان ها و خیابان های شیک و مدرن آن هم ترسناک است. در رمان جمجمه جوان زنی خانه دار و ساده نقشه پیچیده ای را اجرا می نماید که باعث شگفتی است.

ساختار روایی آبی تر از گناه شبیه بازپرسی است و به نظر می رسد این داستان نوعی ادای دین و تداوم شازده احتجاب گلشیری است. نکته مهم این رمان تقدیس جنایت است. به عبارت دیگر، این داستان پیوستاری تاریخی از جنایت است که همیشه در تاریخ ما حضور داشته. شکلی از جنایات سنتی و بدوی که بر اساس نظم سلسله مراتبی پدرسالارانه، بدون الزام به پاسخ گویی، می توانسته انجام بگیرد، اما با قرار دریافت انسان در کلانشهر دیگر نمی تواند به آن شکل رخ دهد. طراحی ماهرانه جنایت در این داستان با ذهن بیماری که در این شهر قوام پیدا نموده ممکن می گردد. درضمن، انزوا و انتقام دو درون مایه مهم این رمان هستند. در بهشت مغولی آغاز داستان با مرگ است و حاکمیت پول در آن مطرح می گردد.

در این داستان امر اخلاقی پیش نمی رود مگر اینکه امر غیراخلاقی در کنار آن باشد. امر اخلاقی جزئی از زندگی روزمره است و ساختارِ مبتنی بر دسیسه در کل داستان وجود دارد. خاموش خانه رمان بسیار جذابی است و به انبوهی از رازهایی که در آنها قتل هست، تجاوز هست، دزدی هست و فساد سازماندهی شده هست، می پردازد. زیباتر داستان بی رحمی است درباره شخصیتی که درگیر دسیسه ای است که نمی داند ممکن است چه روزی به کارش بیاید. حاکمیت منافع شخصی، بی ارزش بودن هر نوع ارزش جمعی و آسان بودن تعرض به حریم دیگران در این داستان مطرح می گردد. در این داستان، حتی عشق، رابطه مادر و فرزند و رابطه استاد و دانشجو بیمارگونه است. در دود کسی خودکشی می نماید، اما سایرین به آن بی تفاوت هستند. عادی بودن نادیده دریافت دیگران و ارجحیت منافع شخصی در این رمان مطرح می گردد. در سراسر داستان، این طور به نظر می رسید که می گردد هر کاری در تهران کرد.

ریاضی در جمع بندی خود ابراز کرد: در این داستان ها، ساختار پرفشاری تقریبا در همه فضاهای شهری دیده می گردد. گاهی این فشارها، مثل داستان های زویا پیرزاد، حجم سنگین نوستالژی است و گاهی ترس و نفرت است. تهران در این داستان ها عملاً شهری فاقد عدالت و قانون و اخلاق است و فردیت مادی شده اشخاص موتور پیش برنده زندگی روزمره است. ترس شخصیت ها از توانایی شهر به عنوان سیستمی که قادر به کنترل آنهاست در جای جای داستان ها دیده می گردد.