هنر مانوی بنیان و ریشه های ایرانی دارد، ترجمه باید به زبان مقصد بومی نگاری گردد - وبلاگ نیک دل

به گزارش وبلاگ نیک دل ؛ سونیا میرزایی به مناسبت انتشار کتاب هنر مانوی در مجموعه های برلین در نمایشگاه کتاب 1402 با خبرنگار ایبنا به گفت وگو نشست. در ادامه مشروح این گفت وگو را می خوانید.

هنر مانوی چیست؟

هنر مانوی یک بخش مهم از هنر و تاریخ ایران است و آن را نباید هنر چین یا هند بدانیم. آثاری که در حال حاضر در طوفان چین پیدا شد به اشتباه هنر مانوی می دانند و خیلی ها فکر می نمایند این هنر، هنر چینی است. ما هنر مانوی را اول از همه باید هنر ایرانی بدانیم چون بنیان و ریشه های ایرانی دارد. اگر قطعات را خوب آنالیز کنیم خیلی از آثار فرهنگ ایران را می توانیم در آن پیدا کنیم. مهم ترین چیزی که همواره مورد تأکید من بوده است این است که این هنر از یاد رفتنی نیست اما فقط به دست پژوهشگران غربی کار می گردد. متأسفانه در ایران از یاد رفته و ما باید کوشش مان را بیشتر کنیم تا بتوانیم آن را احیا کنیم. مهم ترین بخشی که در خصوص هنر مانوی می توانیم بگوییم این است که این هنر قسمتی از اندیشه های کسی است که برای پیشبرد آموزه های دینی از ابزارهای گوناگون استفاده کرد از جمله هنر. به خاطر اینکه اندیشه مانی پیچیده است و از اسطوره استفاده شده حکمت خاصی که در فلسفه خودش قرار داده از نقش و رنگ استفاده کرد تا بتواند آموزه های پیچیده را به مردمی که می خواهند به کیش مانوی گرایش پیدا نمایند بتوانند از آن استفاده نمایند. در واقع هنر مانوی زبان تصویری یک دین است، زبان تصویری دینی که از متن استفاده کرد تا برای باسوادها آموزه ها را قابل فهم کند و برای بیسوادها بتواند با نقش و رنگ آموزه های دینی را نشان دهد.

آیا رنگ های خاصی در هنر مانوی به کار رفته است؟

اولین و مهم ترین رنگی که اکثرا در هنر مانوی استفاده می گردد، طلا است که هم زرافشان است و هم در نوشته ها و حروف و قطعات تصویری پرنقش و نگار به کار برده شده است به غیر از آن ما می توانیم لاجورد را ببینیم. یکی از قسمت هایی که ما در همین هنر مانوی ضعف داریم این است که پژوهشگری نداریم که در همین زمینه رنگ های استفاده شده در هنر مانوی را آنالیز کند و ببیند چه رنگ هایی استفاده شده است. رنگ هایی مثل لاجورد و شنگرف که نسخه شناسان اینها را در عناوین استفاده می کردند و اکنون می توانند روی آن تحقیق و پژوهش انجام دهند.

چرا در صنعت نشر کتاب های هنر ترجمه پررنگ تر از تألیف است؟

ترجمه آن قدر هم کار راحتی نیست چرا که باید ترجمه به زبان مقصد بومی نگاری گردد و طبق رشته های مقصد در اختیار آن فرهنگ قرار گیرد. درست است که این کتاب را واژه به واژه ترجمه کردم اما کوشش کردم ترجمه صرف نباشد بلکه واژه ها را بومی سازی نموده و فرهنگ خودمان را وارد ترجمه کنم.

نکته مهم به نظر من این است که ما باید با دنیای غرب آشنا شویم و ببینیم آنها چه می نمایند چون خیلی از مواد کاری متأسفانه در دسترس ما نیست مانند همین هنر مانوی که در حال حاضر در دسترس قرار گرفته ولی قطعاتش در ایران نیست. اگر یک محقق ایرانی بخواهد آن را تألیف کند چون باید سالها به برلین رفت و آمد می نموده و بتواند روی این قطعات با سختی و وسواسی که موزه برلین دارد، کار کند. به همین علت خیلی از کارها را آنها انجام دادند و ما با گفتمان می توانیم از آنها استفاده کنیم و ببینیم آنها روی چه چیزی کار کردند و روی چه کار نکردند، و روی آن ما کار را انجام دهیم. در پیوست یک کتاب متونی وجود دارد که اگر ببینیم این متون آهنگین است هیج یک از پژوهشگران غربی نتوانستند آن را درک نمایند چون باید به سازهای ایرانی اشراف می داشتند. به همین علت است که من تاکید می کنم هنر مانوی به فرهنگ و هنر ایران ربط دارد و همین که آنها پیروز به این کار نشدند می تواند باب یک تألیف را باز کند. به عنوان مثال در همین کتاب فقط قطعات را معرفی نموده و اکنون دنیای گسترده ای باز شده که رشته های هنرهای سنتی می توانند از آن استفاده نمایند.

طراحی جلد چه تاثیری بر معرفی و فروش کتاب های هنر دارد؟

مخاطب از روی کتاب با محتوای آن روبرو می گردد چکیده آن روی جلد است. یکی از قطعات مهم کتاب، همین تصویر روی جلد است که در این قطعه کتاب را به مخاطب هدیه می نماید. این طرح روی جلد می گوید من را باز کن و کشف کند.

کتاب هنر مانوی در مجموعه های برلین چند بخش دارد؟

کتاب هنر مانوی دو بخش خیلی مهم دارد. بخش اول که بدنه اصلی آن است دارای 94 قطعه موزه های دو مجموعه برلین یعنی موزه هنرهای آسیایی که در کتابخانه ملی برلین قرار گرفته است. به غیر از این 94 قطعه بدنه اصلی کتاب معرفی نموده، قسمت دوم کتاب متون هم پیوند با این نقاشی هاست که در واقع پیوست یک این کتاب است.

کمی بیشتر درباره متون مانوی چاپ شده در کتاب شرح دهید.

بسیاری از این متون برای اولین بار است که ترجمه می گردد و اینکه خیلی از اصطلاحات و مفاهیم دین مانوی را نشان می دهد. ما در این کتاب با جنبه های جدیدی از هنرمانوی به نام نیوشا بون روبرو می شویم، نام برگزیدگان را می بینیم و یک سری اصطلاحات خاصی که به جماعت مانوی داده شده است. قسمت پیوست یک که متون به زبان های ایرانی میانه و ترکی است و اکثرا به خط مانوی و خط سعدی و در یک نمونه خط رومی است، یکی از بخش های مهم کتاب است که علاوه بر اینکه مخاطب آن فرهنگ و زبان های باستانی است می تواند میان رشته ای باشد. آنالیز هنر مانوی صرفا از دیدگاه هنری باید خارج گردد. آنالیز هنر مانوی درواقع میان رشته ای است چون برای درک آن چیزی که در قطعات مانوی کشیده شده اند باید با متون آشنا باشیم تا بدانیم تصویری که در کتاب است چه ارتباطی با متن دارد.

آیا این کتاب ارتباطی با سایر رشته های هنری دارد؟

این کتاب مخاطبان زیادی را در بر می گیرد و با هنرهای زیادی در ارتباط است مانند نسخه شناسی، خوشنویسی، دین شناسی، فرهنگ و زبان باستانی، تاریخ هنر، حکمت شرق، هنر ساسانی، هنر باستانی و تاریخ را شامل می گردد. این کتاب برای اولین بار است که بعد از سال 2001 به یک زبان دیگر ترجمه شده است و انگار که مانویت به خانه خود برگشته است.