زندگی آدم ها با زیست لایه ها: گاهی مسالمت آمیز و گاهی غیرمسالمت آمیز - وبلاگ نیک دل

به گزارش وبلاگ نیک دل، شاید به نظر شما بایوفیلمز (Biofilms) آنقدر نامش عجیب باشد که فکر کنید مشمول حال شما نمی گردد و عاری از آن هستید اما این واژه که معادل فارسی آن زیست لایه است به یک یا چند نوع میکروارگانیسم یا ریزجاندارها می گویند که می تواند روی سطوح مختلفی رشد و زندگی نمایند. ریزجاندارهایی که زیست لایه را تشکیل می دهند شامل باکتری، قارچ و تک یاخته (یا آغازیان) هستند.

یک نمونه رایج از زیست لایه ها پلاک دندان است که تجمع نازک باکتری هایی است که روی سطح دندان را می پوشانند. مرداب ها یک مثال دیگر هستند. زیست لایه ها روی مواد معدنی و فلزات به وفور رشد می نمایند. دیده شده است که آنها در زیر آب، زیر زمین و روی سطح زمین هم رشد می نمایند. بافت گیاهان، بدن جانوران و دستگاه های پزشکی که داخل بدن کار گذاشته می شوند، مانند کاتتر و دستگاه تنظیم ضربان قلب، نیز جزو مکان هایی هستند که زیست لایه ها از رشد در آنجا دریغ نمی نمایند.

هر کدام از این سطوح یک تعیینه شاخص و مشترک دارند: همه این سطوح مرطوب هستند! این مجیط ها مدام یا گاهاً از طریق آب پوشانده یا آبر سانی می شوند. زیست لایه ها در محیط های مرطوب و نم دار بیشتر می توانند به زندگی خود ادامه دهند.

طبق مقاله ای که در مجله Nature Reviews Microbiology در سال 2004 منتشر شد، چنین مکان هایی برای این زیست لایه ها به منزله بهشت برین است و مدت ها در آنجا مأوا می گزینند. شواهد فسیلی زیست لایه یه 3.25 میلیارد سال قبل باز می گردد. مثلاً زیست لایه هایی در صخره های گرمابی 3.2 میلیارد ساله دریای عمیق در پیلبارا کریتون استرالیا یافت شده است. نظیر همین زیست لایه ها نیز در محیط های گرمابی مانند چشمه های آب گرم و خروجی های دریای عمیق نیز دیده شده است.

زیست لایه و ما

محیط های زیادی هستند که ما با زیست لایه ها برخورد می کنیم. پس جای تعجبی نیست که آنها در ابعاد وسیعی زندگی بشر را تحت تأثیر قرار دهند.

سلامت و بیماری

با پیشرفت تحقیقاتی که طی سال های متمادی صورت گرفت، تعیین شد که زیست لایه ها - باکتری و قارچ ها - در بیماری ها و مسائل جسمی متنوعی دخیل هستند. در سال 2002، مؤسسه ملی سلامت بیان کرد که زیست لایه ها مسئول بیش از 80 درصد از عفونت های میکروبی در بدن هستند.

زیست لایه ها می توانند روی دستگاه های پزشکی که داخل بدن کار گذاشته می شوند، مانند کاتتر، دریچه های مصنوعی قلب، مفاصل مصنوعی و تنظیم نماینده های ضربان قلب، رشد نمایند. همین امر می تواند منجر به ایجاد عفونت گردد. این پدیده، نخستین بار در سال 1980، مورد آنالیز نهاده شد و تعیین شد که زیست لایه ها در کاتترهای داخل وریدی و دستگاه های تنظیم ضربان قلب زندگی می نمایند. به جز این عفونت ها، زیست لایه های باکتریایی علت اندوکاردیت عفونی و ذات الریه (در آنهایی که دچار تصلب بافت ها هستند) نیز شناخته شدند.

به گفته یکی از اساتید میکروبیولوژی و ایمن شناسی در دانشگاه استنفورد، علت اینکه تشکیل زیست لایه جالب توجه است می تواند این باشد که درون زیست لایه، باکتری نسبت به آنتی بیوتیک و دیگر ضدعفونی نماینده هایی که شما برای کنترل آنها استفاده می کنید مقاوم است. در واقع، در مقایسه با باکتری های آزاد معلق، آنهایی که به عنوان زیست لایه رشد می نمایند، 1500 برابر نسبت به آنتی بیوتیک و دیگر عامل های بیولوژیک و شیمیایی مقاوم تر هستند. این گونه می توان شرح داد که مقاومت زیست لایه در ترکیب با افزایش عمومی مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری دو برابر می گردد و چالش بزرگی برای درمان عفونت هاست.

زیست لایه های قارچی نیز می توانند منجر به عفونت ناشی از دستگاه های پزشکی کار گذاشته شده در بدن شوند. گونه هایی از مخمر مانند آنهایی که در ژن کاندیدا وجود دارد در ایمپلنت های سینه، دستگاه های تنظیم ضربان قلب و دریچه های مصنوعی قلب رشد می نمایند. کاندیدا در بافت بدن انسان نیز رشد می نماید و بیماری واژینیت (التهاب واژن) و کاندیدای اوروفارنکس (عفونت مخمری که در دهان یا گلو ایجاد می گردد) را ایجاد می نمایند. البته، به گفته خود محقق، مقاومت دارویی در این موارد تا کنون مشاهده نشده است.