پای صادرات فناوری ایران لنگ می زند ، بار صادرات دانش بنیانی ها بر دوش پارک های علم و فناوری - وبلاگ نیک دل

به گزارش وبلاگ نیک دل، بر اساس شاخص های علم، فناوری و نوآوری؛ با وجود ظرفیت های بسیار ایران نتوانسته آن طور که باید در حوزه صادرات دانش بنیان ها توفیقی به دست آورد.

گروه فناوری وبلاگ نیک دل، حمیده آقاجانی- با مبادلات کالا به کالا آغاز شد؛ ساده بود و کوچه بازاری حل می شد یا نهایتا افرادی به یاری حیوانات چهارپا جنس یا اجناسی را از این روستا و شهر به شهر و روستای دیگر می بردند و در ازای دریافت کالایی دیگر مبادله می کردند.

بعد ها پول ابزاری برای معاملات شد، اما همچنان محصولات ساده بودند، از آن محصولاتی که مایحتاج روزانه به حساب می آمد یا نهایتا به پارچه و بدلیجات ختم می شد، با صنعتی شدن جهان شکل مبادلات تغییر کرد، تجار با استفاده از راه های دریایی و زمینی فناوری های خود را به کشور های دیگر صادر می کردند. ارزش گذاری ها هم عموما بر اساس بهای تمام شده و محاسبه هزینه حمل بود.

نیمه دوم قرن بیستم رکود مالی جهان در حال رفع شدن بود، اما هنوز شکل درستی به خود نگرفته بود، اما در دهه پایانی این قرن شکل متفاوتی به خود گرفت. فرایند این توسعه از سال 1994 با امضا موافقتنامه GATT سازمان تجارت جهانی ایجاد شد. اما از سال 2000 به بعد با توسعه فناوری تجارت محصولات دانش بنیان رونق بیشتری یافت، زیرا فناوری های نوین علاوه بر مقرون به صرفه بودن در های جدیدی از تکنولوژی را به روی دانشمندان باز می نماید.

برای داشتن کشور توسعه یافته باید فاکتور هایی همچون اقتصاد هدفمند و فناوری پیشرفته در اختیار حاکمیت قرار گیرد. این کار نیازمند مشارکتی دو سویه بین حاکمیت و بخش دانشگاهی یک کشور است. علم ایجاد یک فناوری در اختیار اندیشمندان، دانشمندان و پژوهشگران آن کشور بوده و سرمایه لازم برای انجام کار تحقیقاتی و آزمایشگاهی از سوی دولت ها تامین می گردد.

صادرات محصولات دانش بنیان یکی از شاخصه های دستیابی به تجارت مستمر و اقتصاد پایدار محسوب می گردد. ایران کشوری جوان با دانشگاه های برجسته در منطقه بوده و تعداد اعضای هیئت علمی شاغل در این دانشگاه نشان دهنده رشد بالندگی محافل علمی است، اما در بعضی حوزه ها همچنان در اقتصاد یک پای کار کشور لنگ می زند.

نظام پایش و ارزیابی، فناوری و نوآوری ایران برای مطالعه حجم صادرات محصولات دانش بنیان فاکتور هایی همچون حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور، حجم صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور، سهم کشور در تجارت جهانی محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته، تراز تجاری فناوری درحوزه های با فناوری متوسط و پیشرفته و میزان صادرات دانش بنیان توسط پارک های علم و فناوری و مراکز رشد را مورد مطالعه قرار داده و بعضی از آن ها را با کشور های آسیایی و اروپایی مقایسه نموده است.

حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور

در مطالعه ای که بین سال های 1394 تا 1397 صورت حجم صادارت محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات کشور با کشور های عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، روسیه ومورد مقایسه قرار گرفته است. بر اساس این گزارش چینی ها در بازه زمانی مورد مطالعه گوی سبقت را از سایر کشور ها ربوده اند. این گزارش نشان می دهد که صادرات محصولات و خدمات با فناوری متوسط و پیشرفته سهم چندانی از کل صادرات کشور نداشته است.

افت و خیز های صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور

ایران روز های سخت مالی را می گذراند. تحریم ها از یک سو موجب کاهش درآمد های ارزی شده و از سوی دیگر با فشار های بین المللی بعضی کشور بازار صادرات جهانی برای کشورمان محدود شده است، اما به این معنی نیست که تمام در ها به رویمان بسته شده است البته مشروط به اینکه سازمان ها و نهاد های سیاست گذار برای روش های جایگزین برنامه ریزی مناسب داشته باشند.

بسیاری از دانشگاه های طراز اول ایران در حوزه فنای و مهندسی هستند و این یعنی مراکز آموزش عالی ظرفیت توسعه و صادرات خدمات فنی و مهندسی را به کشور های مبدا که عموما در همسایگی ما قرار دارند را دارد، اما آمار ها نشان می دهد در روز هایی که کشور هایی همچون عراق و سوریه می توانستند بازاری مطلوب برای ارائه این خدمات باشند سفره ای پهن برای کشوری مثل ترکیه شده اند.

به گفته بعضی مسولان ایران توانایی رسیدن به صادرات 30 میلیارد دلاری خدمات فنی و مهندسی را داشته، اما این رقم هر سال دچار نوسان بوده و بر اساس آمار منتشره معمولا کمتر از 0.5 درصد پتانسیل کشور را داشته است. در یک مطالعه آماری که توسط سازمان توسعه تجارت منتشر شده است ایران در سال های 1392 تا 1395 افت و خیز بسیاری در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور داشته است.

در بازه مورد مطالعه سال 1393 شاید بدترین حالت خود را تجربه نموده است به طوری که به یکباره از رقم 2260 میلیون دلار در سال 1392 به رقمی معادل 1026 میلیون دلار سقوط نموده است. البته این اعداد در سال های بعد تا حدودی جبران شده و در سال 1395 به 2187 میلیون دلار رسیده است.

یقینا ایران توانایی توسعه این حوزه را دارد و تنها نیازمند توجه بیشتر است، زیرا در منطقه پتانسیل های مطلوبی ایجاد شده و با توجه به روابط سیاسی و اشتراکات فرهنگی جوانان ایرانی می توانند رقیب خود یعنی کشور ترکیه را پشت سر بگذارند.

پازلی که تمام تکه های آن با پارک های علم و فناوری پر می گردد

کم و کاستی های بسیاری در حوزه صادرات فناوری به چشم می خورد. ظرفیت که همه جهان بر روی آن سرمایه گذاری ویژه ای نموده اند، اما هنوز اندر پیچ و خم کوچه صادرات نفت هستیم و از بخش های کلیدی غافل مانده ایم. البته نباید همه نیمه خالی لیوان را دید، بعضی بخش های فناوری هستند که با چنگ و دندان خود را در این بازار وانفسا حفظ نموده و کوشش می نمایند خلا های موجود را پر نمایند. یکی از بخش ها پارک های علم و فناوری هستند که با وجود عمر کوتاه راه اندازی، اما کارنامه نسبتا خبی از خود به جا گذاشته اند.

بنابر خلاصه شرایط علمی و فناوری سال های 1392 تا 1395 که معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر نموده، میزان صادرات دانش بنیان توسط مراکز رشد و پارک های علم و فناوری رشد چشمگیری داشته است.

بر این اساس در سال 1392 رقمی معادل 14.1 میلیون ریال سهم صادرات ایران از محصولات دانش بنیان توسط مراکز رشد و پارک های علم و فناوری بوده که در سال 1395 این رقم به 441.231 میلیون ریال رسیده است.