کوه ها، امانتدار میراث طبیعی و فرهنگی - وبلاگ نیک دل

به گزارش وبلاگ نیک دل، کوهستان ها با وجود تفاوت های شاخص با یکدیگر، دارای ویژگی های مشترکی نیز هستند. چهره یکنواختی ندارند؛ کمربندهای ارتفاعی آنها در اقلیم مختلف هر یک پوشیده از اجتماعات گیاهی متفاوتی است؛ از نظر تنوع زیستی بسیار فنی هستند؛ زیستگاه بسیاری از حیات وحش مهم و عمده به شمار می فرایند؛ بسیاری از گونه های بومی گیاهی یا جانوری مأمنی کوهستانی دارند؛

کوه ها، امانتدار میراث طبیعی و فرهنگی

نویسنده: حسینعلی مهجوری

کوهستان ها با وجود تفاوت های شاخص با یکدیگر، دارای ویژگی های مشترکی نیز هستند.

چهره یکنواختی ندارند؛ کمربندهای ارتفاعی آنها در اقلیم مختلف هر یک پوشیده از اجتماعات گیاهی متفاوتی است؛ از نظر تنوع زیستی بسیار فنی هستند؛ زیستگاه بسیاری از حیات وحش مهم و عمده به شمار می فرایند؛ بسیاری از گونه های بومی گیاهی یا جانوری مأمنی کوهستانی دارند؛ حیات دشت ها را تأمین می نمایند و در شکل گیری فعالیت های معیشتی مردم نقش اساسی دارند؛ سرچشمه همه رودهایی هستند که شریان های حیاتی جوامع را تشکیل می دهند؛ کشاورزی دشت ها بدون حمایت کوهستان قابل تضمین نیستند؛ امانتدار میراث های فرهنگی جوامع بشری هستند؛ بسیاری از تمدن های درخشان بشری در کوهستان ها متولد شده اند؛ بسیاری از آثار باستانی، تاریخی و فرهنگی جوامع انسانی در کوه ها به یادگار به جای مانده اند؛ از دیرباز الهام بخش انسان در چیرگی بر موانع و سختی ها بوده است، در حالی که خود از آسیب پذیرترین و شنماینده ترین زیست بوم های جهان است. کوه ها پایه های زیستی جمعیت عظیمی از جهان را تشکیل می دهند.

اما متاسفانه امروز این زیست بوم های مهم و زندگی ساز، به علت فعالیت های مخرب انسان در خطر تهدید قرار دارند. انسان همزیستی موزون خود را با طبیعت کوهستان از دست داده است. کوهستان ها با آهنگی سریع رو به تخریب گذاشته اند و برای انسان پیامدهای ویرانگری نظیر سیل به بار می آورند که گاه از آنها به عنوان بلایای طبیعی یاد می گردد.

ولی کوه ها همچنان بی دریغ منابع درونی و بیرونی خود را عرضه می نمایند. تأمین آب، انرژی، کانی ها، جنگل ها، مراتع، چشم اندازهای زیبا و منابع تفرجگاهی همچنان به عهده کوه ها است. سیل بلای طبیعی نیست، سیل واکنش متقابل و قانونمند کوهستان در برابر بهره برداری های بی رویه انسان و کاربری های نادرست اراضی از منابع بیکران آن است.

سرزمین ایران، زنجیره کوهستانی آسیا

سیستم کوهستانی ایران وابسته به کمربندهای کوهستانی آسیاست و برآمده از سیستم چین خوردگی جوان آلپی است. سیستم کوهستانی آسیا از ترکیه تا منتهی الیه شرق چین کشیده شده است.

رشته کوه های این قاره اغلب از گره های مختلفی منشعب می شوند و حلقه وار فلات ها و حوزه های داخلی را محصور می نمایند و یا مانند شاخه ها و بازوهای اختاپوس از یک گره کوهستانی در جهات مختلف انشعاب می یابند.سیستم کوهستانی ایران بخشی از این زنجیره کوهستانی است و رشته کوه های البرز و زاگرس از گره کوهستانی ارمنستان - آذربایجان در شمال غرب کشور آغاز می شوند و به صورت 2 دیواره کوهستانی در جهت شرق و جنوب شرقی امتداد می یابند. فلات ایران در شرق این گره در بین این 2 رشته کوه محصور است و کم و بیش شبیه فلات آناتولی است.

عوامل تهدید نماینده زیست بوم های کوهستانی

▪ پاک تراشی پوشش گیاهی سیستم کوهستانی: بهره برداری بی رویه از جنگل های کوهستانی که امروزه با شدت بی سابقه ای ادامه دارد و لایه محافظ منطقه ها کوهستانی روزبه روز بیشتر کاهش می یابد.کنترل جنگل زدایی در منطقه ها کوهستانی از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا شرایط و محدودیت های رویشی امکان احیای آنها را سخت می نماید. پاک تراشی جنگل ها به منظورهای متعددی نظیر چوب، تبدیل اراضی و تهیه سوخت انجام می گیرد.

▪ فشار دام: پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی سیستم های کوهستانی به شدت تحت فشار چرای بی رویه دام قرار دارند. این نوع بهره وری غیراصولی یکی از عوامل اصلی ناکامی طرح های جنگل داری است و تجدید حیات جنگل ها را عقیم می نماید.

▪ بهره برداری از معادن: از عوامل مهم تخریب منطقه ها کوهستانی است. تا به امروز احیا و ترمیم بعد از بهره برداری، کمتر معمول بوده و در برآوردهای هزینه و عایدیهای بهره وری معادن هزینه های زیست محیطی احیاء مدنظر قرار نگرفته است. پیامدهای بهره برداری از معادن بسیار شدید و اثرات تخریبی آن بسیار گسترده است؛ تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و...

▪ جاده سازی: جاده سازی درمنطقه ها کوهستانی با حجم زیاد خاک برداری و خاک ریزی همراه است و اثرات نامطلوب و ماندگاری داردکه عبارت اند از : ازبین رفتن یگانگی طبیعت، تجزیه و فروپاشی زیست بوم کوهستانی، نابودی و زیستگاه ها و...

▪ توریسم: گذران فراغت و تفرج مستقیما با عایدی، شهرنشینی، سطح تحصیل و رفاه اجتماعی سر و کار دارد. منطقه ها کوهستانی امروزه به یکی از منابع عمده توریسم جوامع پیشرفته تبدیل شده اند.

حتی پارک های ملی نیز از این خطر مصون نمانده اند. فعالیت های توریستی شرایط زیستی بسیاری از گونه های کوهزی ونادر را به مخاطره انداخته است. تخریب و نابودی پوشش گیاهی، کاهش گونه های بومی، تخریب زیستگاه ها، تغییر عادات و رفتار حیات وحش، اختلال در امنیت حیات وحش، آلودگی زیست محیطی، شیوع بیماری های حیات وحش، فشردگی خاک و آسیب دیدگی چشم اندازها از جمله پیامدهای متعارف توریسم گردشگران از کوه هابه عنوان منابع تفرجگاهی به شمار می فرایند.

منبع: راسخون